Voor een topsporter is z'n lichaam zijn beste vriend. Als dat lichaam je ineens in de steek laat, is dat heel moeilijk te verteren. Een fanatiek sporter is overledenen. Hij heeft vier dochters. Twee bij zijn eerste vrouw en twee met zijn huidige echtgenote. Het is een leuk gezin, waarin de meiden - hoewel heel verschillend - goed met elkaar samenwerken. Iedereen doet wat, alleen de Benjamin (22 jaar) in dit samengestelde gezin weet zich op innemend wijze aan alle activiteiten te onttrekken. Zelfs op de dag van de uitvaart…
Alle fietsende vrienden verzamelen zich bij het rouwcentrum. Daarvandaan fietsen ze in een lange sliert achter de rouwauto aan naar Den en Rust. Direct achter de rouwauto fietst een zwager met de racefiets van de overledene aan de hand. Een indrukwekkend gezicht.
De jongste dochter zit lekker achterop bij iemand. Zo kan het ook. Onze stagiaire rijdt in haar oranje verkeershesje achteraan en ik sluit met de auto af en ben het stootkussen voor deze bijzondere wieleroptocht.

Later in de aula staat de fiets - zonder zijn vaste berijder – eenzaam in het laantje. Frappant dat een enkele fiets zoveel emotie weet op te roepen - ook bij mij.

Een spraakwaterval aan de andere kant van de lijn. Kort samengevat: moeder is overleden, zus was erbij en zij doet de verzorging. Het is helemaal in Rhenen en de uitvaart moet plaatsvinden in Utrecht. Zo gezegd, zo gedaan.
De oudste zus neemt ogenschijnlijk het voortouw. Zij spreekt in prachtige volzinnen, maar ligt helaas veel tijd in bed met een zware griep. De jongste zus (ze verschillen 12 jaar) is de aanpakker van de twee. Deze taakverdeling wordt me gaandeweg duidelijk. De zussen hebben er geen moeite mee, gelukkig.
Hun moeder is in Utrecht voor studenten van mijn generatie geen onbekende. Ze was decaan van de faculteit in een hevig gepolitiseerde tijd. Ze was OK in onze ogen, want progressief. Het was de glorietijd van hun moeder. Helaas zijn medestanders uit die tijd met een lampje te zoeken. Ze zijn overleden of hebben geen spirit meer om op te treden. Er wordt één spreker gevonden, die uit eigen herinneringen kan putten en zal spreken op haar uitvaart. Het gemis aan sprekers wordt ruimschoots gecompenseerd door optredens van musici van naam. Een gelukkige samenloop: ze zijn op doorreis en willen graag hun bijdrage aan de uitvaart in Utrecht leveren.
Zo worden we getrakteerd op een prachtig concert. Na afloop van de bijeenkomst brengen we moeder naar Den en Rust. In het half uur dat we daar moeten wachten, zoeken we naar het urnengraf van vader. Beiden zullen over een tijd bijgezet worden in de sacristie van de Pieterskerk. Maar hoe we ook zoeken, we vinden de urn niet. Wat blijkt? Moeder heeft sinds 2011 de rekening niet meer betaald. Het grafje is geruimd, maar de urn staat gelukkig nog op een zoldertje van het crematorium, voor het geval dat... Goede service van Den en Rust!

De laatste twee jaar van haar leven heeft ze nog voluit geleefd. Met haar camera in de hand vangt ze “eeuwigheidsmomenten”. Een bloem die opengaat, een geeuwende aap. M. is een bewust ongehuwde moeder die haar zoon alleen opvoedde. Haar zoon staat op het punt om af te studeren. Hij probeert zich wat afzijdig te houden. Hij heeft geen zin in trivialiteiten, als hoeveel postzegels op de kaart en of de kist van vurenhout of populierenhout moet zijn. Ik zie in zijn ogen het verdriet om zijn moeder, een verdriet dat door niets verzacht kan worden. De uitvaart vindt plaats in Den en Rust, waar M. ook begraven wordt. Na afloop krijgen alle aanwezigen een envelopje, met de mooiste foto’s die ze gemaakt heeft als ansicht kaart. Na een maand heb ik met de zoon het nagesprek. Het is mooi te zien, dat hij inmiddels contact met mij wil maken en me verteld dat de uitvaart heel mooi was, prachtig zelfs. Hij is ontspannen en vrolijk. Zijn leven mag weer door, zo lijkt het, na twee jaar de zwaarte van een terminaal zieke moeder mee gedragen te hebben.

Op 74-jarige leeftijd overlijdt A. in het ziekenhuis. Voor de familie redelijk onverwacht. Met zijn tweede vrouw woonde A. op een prachtige plek aan het water in Loosdrecht, waar we bij elkaar komen om zijn uitvaart te regelen. Aanwezig zijn; zijn vrouw, de twee volwassen dochters uit zijn eerste huwelijk en de zus van A.
A. had een uitgesproken hekel aan uitvaarten en alles wat daar omheen gebeurt. Daarom willen zijn vrouw en de dochters dat alles zo sober mogelijk verloopt. Zijn zus heeft daar moeite mee. Zij heeft duidelijk meer behoefte aan rituelen rondom het afscheid, maar krijgt hiervoor weinig ruimte.

Als ik op de tweede dag binnenkom in het familiehuis, zitten ze met betraande ogen bij elkaar want er is net een heftige uitbarsting geweest. Blijkbaar heeft dit de goede uitwerking. Bij iedere beslissing wordt nu rekening gehouden met de wensen van de zus van A. en is er ruimte om ook daar vorm aan te geven. Op de dag van de uitvaart blijkt dat de familieleden zich uiteindelijk toch aansluiten bij de handelingen waar zij eerst geen deel van wilden uitmaken. Ze lopen samen achter de auto aan naar het crematorium en ze steken samen de kaarsen aan. Twaalf familieleden zitten om de kist en luisteren naar de muziek. De zus en dochter spreken nog een paar woorden en daarna brengen we hem (toch!) samen naar de ovenruimte en wil bijna iedereen bij het invoeren van de kist aanwezig zijn. Jammer genoeg verloopt het invoeren niet soepel, vanwege een defect. Maar liefst drie keer wordt de invoer opgestart en wil de ovendeur niet open. Een klungelig einde van dit onverwacht harmonieuze afscheid.

De documentaire die de dochter maakt over haar moeder zou een feestelijke afsluiting krijgen met shoots op de tachtigste verjaardag van moeder. Maar het lot bepaalt anders. De dag voor haar verjaardag overlijdt moeder. Moeder en dochter hadden een innige band. Iedere dag kwam ze bij haar op bezoek. Haar moeder was de focus van haar leven. Letterlijk en figuurlijk.
Met vier vrouwen verzorgen we haar moeder. Het is avond, moeder is opgebaard op haar kamer in het Bartholomeus Gasthuis. De dochter heeft een zus waarmee ze het niet kan vinden. Toch zijn beiden aanwezig als pastor Esther Nelemans langskomt om de dienst voor te bereiden. Het leven van moeder ging niet over rozen. De dochters vertellen de pastor van het vreselijke auto ongeluk dat hen als gezin overkwam, toen zij beiden nog meisjes waren. Hun vader en jongste broertje kwamen daarbij om het leven. Hun moeder moest daarna meer dan een jaar revalideren.


Tijdens de dienst zitten de dochters naast elkaar- gescheiden door een stoel waar een rugzak op staat. Een symbolisch beeld. We gaan moeder begraven in het graf waar ze meer dan 50 jaar geleden stonden, toen hun vader en broertje werden bijgezet. Een zware grafgang voor de dochters, familie en bekenden. Daarna wordt het gelukkig een warm en gezellig weerzien, met koffie en broodjes in de hal van de kerk.

Ze overlijdt op 57-jarige leeftijd aan longkanker, ondanks haar zeer gezonde en sportieve levensstijl. Ze heeft nooit gerookt, en toch treft haar dit lot. Haar man en dochter van 16 zullen straks achterblijven. In januari lijkt ze te gaan overlijden. Met familie en vrienden bereid ze haar afscheid voor. Maar ze herstelt, waarna er nog zes dierbare maanden volgen.

Vandaag is ze overleden. Als ik bij hen kom, is de rouwkaart al klaar. Ontworpen in de stijl van hun huwelijkskaart, van weleer. Vriendinnen van de kookclub helpen mee bij het voorbereiden van het afscheid. In het grote huis is het een komen en gaan van vrienden die betrokken zijn. Haar dochter beschildert met vriendinnen de kist. De avond voor de uitvaart worden 60 familieleden en vrienden thuis uitgenodigd voor een intiem afscheid. (Het is nog geen corona).

Met 350 genodigden is de volgende dag het afscheid in de Geertekerk met veel speeches en live muziek. De kerk is sfeervol aangekleed met veel kaarsen. Op zuilen naast de kist staan vazen met bloemen. Alle aanwezigen krijgen een programmaboekje met bijpassende foto’s van de sprekers, ook weer in de stijl van de rouwkaart. Na de condoleance, vertrekken we met 100 genodigden naar Den en Rust, waar nog een afscheidsceremonie in de aula plaatsvindt. De zuilen met bloemen gaan mee en voor alle genodigden is er weer een - geheel in stijl gedrukt - programmaboekje. Hierna is iedereen uitgenodigd voor de nazit bij hen thuis.
Een groots en stijlvol afscheid en tot in de puntjes verzorgd. Het voelt voor mij alsof ik twee uitvaarten op één dag heb begeleid.

Via de website krijg ik het verzoekje binnen van een Duitse jongeman. Hij vraagt of ik hem wil helpen als zijn in Nederland wonende vader komt te overlijden. Hij spreekt Engels en hoopt dat het in die taal kan. We mailen wat heen en weer. Er lijkt nog voldoende tijd te zijn. Maar dan komt toch al snel het berichtje van de zoon dat zijn vader overleden is. Hij was onderweg naar Nederland, maar jammer genoeg niet op tijd.
We spreken af op een terrasje vlakbij de woning van zijn vader. Wit van gebrek aan slaap zit hij daar op mij te wachten. Hij is van de leeftijd van mijn zoon. Enig kind van gescheiden ouders. Zijn moeder woont in Keulen. Wat een opdracht om de uitvaart van je vader in een vreemd land te moeten organiseren! En daarnaast moet hij het appartement leegruimen, waar zijn vader de laatste 10 jaar als een kluizenaar heeft geleefd. We zetten samen onze schouders eronder.
Op de dag van de uitvaart rijdt het uitvaartbusje met daarin de kist met vader langs het appartement om de zoon op te halen. De ex van de zoon met haar dochtertje zijn er ook en rijden met mij mee. Er zijn ongeveer 15 mensen gekomen. In de aula krijgen zij een bloem om bij de kist te leggen. Er zijn twee toespraken. De zoon verteld zijn verhaal en een collega van de universiteit spreekt over zijn collega, die een begenadigd wetenschapper was. Zo krijgen we toch een mooi beeld van het leven van deze man. Het geheel wordt door mij begeleid in steenkolenengels. Ik ben daar best trots op.

Vanwege het nu al dagen aanhoudende mooie weer, staan de deuren wijd open. Tijdens haar ziekbed is er een vogeltje binnen komen vliegen. Een tafereel vereeuwigd op haar allerlaatste foto. Na haar overlijden wordt het vogeltje gekoesterd. Het vliegt rond in de woonkamer en wordt gevoederd door de kleinkinderen. Het is een groot huis, veel boeken en overal schilderijen. De man van de overledene, met wie ze 60 jaar getrouwd is, is amateurschilder. Daar kun je helaas niet van leven. Daarom is hij een advocatenkantoor begonnen. De drie zoons zijn ook jurist.
Contact maken is niet het sterkste punt van de vier mannen. Het voorbereiden van de uitvaart gaat piepend en krakend. 
Lang geleden heeft het echtpaar de eigen begrafenismuziek uitgezocht. Met vrienden. Ieder maakte een keuze en die hebben ze aan elkaar laten horen. Een dierbare herinnering. Dit is inmiddels 20 jaar geleden. De muziek staat op een cassettebandje. Er komt heel wat techniek bij kijken om het geluid mooi te krijgen, maar het lukt. Een bijzonder muzikaal eerbetoon voor de overledene met een verhaal. 
De uitvaart vindt plaats in het koetshuis en daarna gaan we met de mannen naar het crematorium in Den en Rust. We hebben een technische crematie afgesproken. Dat betekent dat de overledene overgedragen wordt aan de deur van de ovenruimte. De ovenist staat ons al op te wachten. Als ik een paar weken later voor het nagesprek langskom, tref ik haar echtgenoot heel verdrietig aan. Hij mompelt: 'ze was zo leuk, ze was zo lief...' Het vogeltje heeft het helaas niet gered.

De zoon zit midden in zijn eindexamenweek van het gymnasium als zijn moeder overlijdt. Tegen de avond komt de melding binnen. Zijn moeder is 61 jaar geworden. Aanvankelijk is het verwarrend hoe de familie in elkaar zit. De ex-vrouw van de huidige echtgenoot van de overledene belt om het overlijden te melden. Zij hebben samen een zoon, die door beiden en hun nieuwe partners is opgevoed. De zoon heeft dus twee moeders en vaders (zo wordt mij uitdrukkelijk op het hart gedrukt). Iedereen is betrokken bij de voorbereidingen, zo ook veel vrienden die voor de invulling van het afscheid gaan zorgen. Live muziek speelt daarbij een grote rol.

Op de dag van het afscheid is het prachtig weer en wordt alles te voet met de loopkoets afgelegd. Bevriende muzikanten begeleiden de stoet met muziek. Omstanders blijven staan om het tafereel te bekijken. Ik denk dat ze pas later beseffen dat ze een rouwstoet langs hebben zien komen. Twee weken later volgt het bericht dat de zoon zijn examen heeft gehaald! Knap in deze verwarrende tijd.

Ik ben in de supermarkt als ik gebeld wordt door een vriendin van onze fotograaf. Ik ken haar van verjaardagen. Haar moeder gaat overlijden en ze heeft een paar vragen. Tussen de winkelschappen en de koeling probeer ik haar vragen te beantwoorden. Eigenlijk niet zo handig bedenk ik me, voortaan niet meer doen. Een paar dagen later is het zover. We ontmoeten elkaar in hospice Tiel, van daaruit brengen we haar in een kleine stoet naar Bilthoven waar we een simpele voorziening hebben om te koelen. Een alternatief voor een rouwcentrum, als er op het geld gelet moet worden. Moeder was een kunstzinnige muzikale ziel en leefde bij de dag. Geld reserveren voor een begrafenis was het laatste waar ze zich zorgen over maakte, vertelt haar dochter mij. De uitvaart vindt plaats op Barbara, met armen vol bloemen ‘s ochtends geplukt in haar eigen tuin door vriendinnen. Ze wordt begraven in een algemeen graf, een graf voor 15 jaar, waar twee personen in bijgezet worden. Wie er bij elkaar komen te liggen bepaalt de begraafplaats. Een goedkope variant van een familiegraf. Het afscheid wordt afgesloten met een condoleance met veel eigengemaakte lekkere hapjes. Dat kan gelukkig op begraafplaats St Barbara. Uiteindelijk is het een betaalbare begrafenis geworden, die niets aan kwaliteit ingeboet heeft. Een uitvaart hoeft niet duur te zijn.