In 2016 leek het erop dat een longontsteking moeder fataal zou worden. Ik bereidde met haar deftige dochter de uitvaart voor. Maar moeder was er nog niet klaar voor, ze leefde nog drie jaar verder en bereikt de respectabele leeftijd van 101. De kinderen (de oudste is ook alweer 73 jaar) zijn aangedaan, maar ook opgelucht. Hun moeder was al vele jaren afhankelijk van hun zorg.
Deze horecafamilie houdt van decorum. Moeder ligt opgebaard in een bamboebed met zijden lakens in de voorkamer van een groot huis midden in de binnenstad. De familieportretten zijn voor deze gelegenheid in deze kamer opgehangen. Voorouders kijken op haar neer, waardoor de oude dame ook weer iets meisjesachtigs krijgt. Met de opbaring gaat het wonderlijk, haar uitstraling lijkt steeds jonger en zachter te worden. Dagelijks doe ik de controle, de trekbel schalt door de hal en de geur van koekjes en worstenbroodjes komt me tegemoet.
De condoleance vooraf in het grote huis regelt de familie zelf. Met de loopkoets verlaten we het huis en lopen naar de kerk om de hoek - ongeveer 400 meter lopen. Daar volgt een Gregoriaans gezongen uitvaartmis, waarna we vertrekken naar de begraafplaats in Maarssen waar de familie een familiegraf heeft.
Door de binnenstad krijgt de stoet een escorte mee van de politie, dat heeft de zoon geregeld. Een uitvaart met grandeur: achter de rouwauto volgen 5 verlengde zwarte volgers. Het geheel trekt veel bekijks.

De dood toont haar roots duidelijker, dan te zien was bij leven. Nu ze ligt opgebaard in de uitvaartmand, zie je de Indische trekken. Ze ligt verstild met een glimlach, één oog geloken en het andere dicht, een beetje op haar zij. Haar dochter zet een groot veldboeket naast haar neer. Het overlijden van haar moeder in het ziekenhuis was voorzien. Moeder heeft gewacht op haar zoon uit het buitenland. Nadat ze afscheid van haar twee kinderen heeft genomen, slaapt ze in met medicatie en wordt niet meer wakker.  Over een maand zal haar as verstrooid worden rond een bijzondere boom, die gekweekt is op de as van haar overleden man. Zo worden de echtelieden weer verenigd. Dit vooruitzicht heeft haar troost gegeven.
De familie komt afscheid nemen in het ziekenhuis.  Zo ook haar schoonzoon. Totaal onverwacht leidt het zien van zijn schoonmoeder tot een ernstige paniekaanval. Als voormalig oorlogsjournalist heeft hij een posttraumatische stressstoornis overgehouden door de aanblik van de dood. Hij wordt overgebracht naar een plek waar hij kan herstellen. Zijn situatie is zorgelijk. Zal hij op tijd terug zijn om de uitvaart nog mee te kunnen maken? Hij was zeer op zijn schoonmoeder gesteld. De opluchting is groot als hij de aula binnenstapt. Allen verenigd rond haar kist, kan het proces van genezing haar weg vinden.

Naast vele gewone Utrechters hebben bisschoppen, pastoors, religieuzen en bekende Utrechtse families op begraafplaats St. Barbara hun laatste rustplaats gevonden. Op de eerste rang langs de lommerrijke lanen van de begraafplaats liggen de familiegraven. Zo ook het graf van deze familie, die hier hun grafrechten vestigden in 1885.
Opa’s, oma's en betovergrootvaders en -moeders liggen op deze plaats begraven. Nu is de volgende generatie aan de beurt, een telg uit de familie is overleden. Maar het familiegraf is vol. In dat geval wordt een graf 'geschud', dat wil zeggen dat de beenderen van de personen die in dit graf liggen, in een kistje gaan en die kistjes worden op een dieper niveau herbegraven waardoor er weer ruimte ontstaat voor nieuwe bijzettingen. Als we ter voorbereiding met de familie naar het graf gaan, zijn we onder de indruk. Er is een stellage met een hefboom over het graf heen gebouwd om de dekplaat te kunnen lichten. Die is er voor het laatst in 1954 af geweest. Ze zijn er uren mee bezig. Goed om dit stukje van de uitvaartvoorbereiding eens te zien. Op de dag van de uitvaart zelf is het stralend weer. De professionele dragers van Ferentes wachten de rouwauto op aan het hek en begeleiden de auto naar het voorplein. Van daaruit wordt de kist op de schouders naar het familiegraf gebracht. Het ceremonieel van het dragen ziet er prachtig strak en protocollair uit. Een oude Utrechtse familie waardig. Tijdens de nazit worden onze kaartjes gevraagd. Met dank ook aan onze geweldige Alting assistenten.

Het contact bestaat al een tijdje. Ze liep mee met de begraafplaatswandeling en volgde in 2012 bij ons de Workshop uitvaartwensen. Ze is van mijn leeftijd. Wie had toen kunnen bevroeden dat de dood haar pad serieus zou kruisen in 2016? We ontmoeten elkaar nog twee keer in hospice Demeter. Wat ze wil na haar overlijden krijgt nu vaste vorm. Als ik haar twee weken later terugzie herken ik haar amper. Ze heeft het de laatste dagen nog zwaar te verduren gehad hoor ik van haar familie, die bestaat uit een zus en twee broers. We bereiden haar uitvaart verder voor in het karig gemeubileerde huisje in de Bilt. Langzaam vormt zich het beeld van iemand die op haar privacy gesteld was en recht door zee. Die laatste eigenschap leidde tot een fikse verwijdering met haar twee broers. Er moest een sterfbed aan te pas komen om weer wat toenadering tot elkaar te vinden. Uiteindelijk is het goed en is er ook plaats voor spijt. Eerlijk verwoord tijdens het afscheid op Den en Rust. De wandelliefhebster wordt haar laatste meters over onverharde paden naar een mooie open plek in het bos gedragen. Daar wordt ze door haar broers in het graf gezet.

Vader heeft een beroerte gehad en is dezelfde ochtend in het ziekenhuis overleden. De tweelingdochters begeleiden hun vader van het ziekenhuis – waar vader inmiddels al in het mortuarium ligt – naar het rouwcentrum Rusthof. Hier doen de dochters voorafgaand aan de afscheidsdienst een eigen kaarsen ritueel bij hun vader. Ze houden van rituelen en weten er mooi vorm aan te geven. In de aula heeft zich een klein gezelschap verzameld. De kist is open. De dochters vragen of iedereen een wens of gedachte op een servetje wil schrijven. Zo deed hun vader dat toen hij nog leefde: servetjes volkrabbelen met gedachten. De servetjes gaan mee in de kist. Beide dochters spreken tot hun vader. Een vader die altijd afstandelijk was. Hun woorden zijn liefdevol. Daarna volgt de tocht naar het familiegraf. Als iedereen om het graf staat zingt één van de dochters. Vriendinnen begeleiden haar met tromgeroffel. Het maakt diepe indruk op mij.

Een telefoontje: “onze zoon is overleden”. Nog maar 18 jaar. Dat komt binnen. Ik hoef pas morgen te komen. Vannacht willen ze D. met rust laten. Hij is in bed overleden aan een spierziekte die zich openbaarde rond zijn vierde jaar. Als ik de volgende dag kom, zie ik een jonge Boeddha in bed liggen. Door de medicijnen heeft D. een gevuld gezicht. Ik stel voor om het zonder koeling te proberen. De kamer is koel en buiten vriest het nog alle nachten. De opbaring gaat goed. Dat er geen techniek aan te pas komt waarderen de ouders enorm. Alles puur natuur: voor de uitvaart is gekozen voor een opbaarplank en een mooie linnen wade. Op de dag van de uitvaart tillen de ouders D. voor de laatste keer uit bed en leggen hem op de opbaarplank. D. wordt het huis uitgedragen door een haag van buren. Iemand tokkelt  ‘Blackbird singing in the dead of night’ op zijn gitaar. Verdrietig en mooi tegelijk. D. wordt door zijn ouders in hun eigen bestelbusje naar Daelwijck gereden. Kinderen van de mytylschool zijn gekomen met hun ouders. Allerlei aangepaste vervoermiddelen rijden de kleine aula binnen. 'Neem een zelfgeplukte bloem mee' stond er op de kaart. Met bossen worden ze binnen gedragen en rondom de baar gelegd. Na afloop brengen de ouders met hun vrienden hun zoon naar de ovenruimte. Ze houden elkaar stevig vast als de baar de oven in schuift.

D. is pas zes jaar, als de dodelijke spierziekte bij haar ontdekt wordt.  Zij is de jongste uit een gecompliceerd gezin waar de oudste zoon meervoudig gehandicapt is en het middelste kind een autistische stoornis heeft. De ouders zijn verrassend sterk en evenwichtig en ook D draagt haar lot moedig. Ze weet dat ze niet oud zal worden. Op 25 jarige leeftijd overlijdt ze als jonge gerijpte vrouw. Haar vader vertelt over de engelen die haar enkele dagen voor haar dood in het ziekenhuis bezoeken. Verhalen die terugkomen tijdens de herdenking in de mooie oude kerk. Het meest van al maakt het gedicht indruk, dat ze zelf schreef en door een goede vriendin wordt voorgelezen:
Mijn lichaam is als een zieke ezel, steeds meer moet ik naar haar luisteren, in plaats van zij naar mij./ Zo goed als ze kan draagt ze mij en mijn lasten./ Maar ik mag steeds minder meenemen, we gaan steeds langzamer, en staan steeds langer stil, we komen niet zo ver en zijn steeds meer alleen met elkaar. / De dingen die ze vroeger deed kan ze niet meer, en ondanks dat ik al mijn tijd met haar doorbreng, ken ik haar nooit helemaal, ondanks dat ze niet doet wat ik zeg, doet ze alles voor mij, ze leidt mij waarheen ik moet gaan./
Dank je wel D. voor dit voorbeeldige gedicht.

J. was een jonge dementerende.  Voor ze ziek werd ging ze altijd de barricades op. Ze was van de generatie vormingswerk. En BOMmoeder: ze maakte een bewuste keuze voor het alleen opvoeden van haar dochter.  Die noemde ze haar 'stekkie'.
Haar stille dochter groeide op achter de brede beschermende rug van haar moeder. Misschien was zij wel erg alleen. De vriendinnen van haar moeder worden ook haar vriendinnen. Deze vriendinnen staan haar met raad en daad bij tijdens het voorbereiden van de uitvaart. De vriendinnen geven op de dag van de uitvaart een prachtig overzicht en inzicht in het politieke levensverhaal van hun fleurige vriendin. Haar kleurigheid werd geroemd, haar grilligheid gedoogd. Het is druk. Veel belangstelling uit professionele kring. Ondanks de 10 jaar waarin ze nu uit beeld is, zijn ze haar nog niet vergeten.

De laatste jaren is A. vooral mantelzorger voor zijn partner. Zorgen is zijn tweede natuur. Hij doet het graag en hij is er heel goed in. Als A. de schone was komt brengen vindt hij zijn partner levenloos op bed. Zijn partner heeft deze epilepsieaanval niet overleefd.  Het colaflesje (de suikershot) ligt ongeopend naast het bed op de grond. De paniek is in eerste instantie groot en mijn komst is dringend gewenst. Bij  binnenkomst maak ik kennis met de trouwe hulp in de huishouding. A. en de hulp, hebben zich het laatste jaar over K. ontfermt. Belangeloos vanuit een  goed hart. Samen bereiden we de uitvaart voor. De sociale kring is beperkt en het interessegebied wat klein. Het wordt een sobere uitvaart met een passend lied van de Zangeres zonder naam. Ik bied aan om het levensverhaal te schrijven. Dat wordt in dank aanvaard. Als ik het de volgende dag voorlees, komen de tranen. Het verhaal is precies goed. Ik mag het ook voordragen in de aula. Het geeft voldoening om op deze wijze te mogen bijdragen.

Ruim een week voordat zijn vrouw overlijdt komt W. op kantoor om het één en ander door te spreken. Hij wil graag een rieten mand en hij wil er zeker van zijn dat deze op de dag van overlijden ook voorradig is. Zijn vrouw ligt inmiddels in hospice Demeter. De zondag voor haar overlijden wordt haar verjaardag daar gevierd met beiden families. Op deze dag nemen zij in kleine groepjes afscheid van zijn vrouw.
Samen met zijn zus en schoonzus bereidt W. met ons de afscheidsbijeenkomst en begrafenis in Den en Rust voor. De vrouw van W. is sterk vermagerd en heeft erg geleden. Daarom besluiten we om haar niet meer op te baren. Op de kaart komt, naast de foto van hun favoriete plek in Zwitserland, een prachtig gedicht dat W. voor zijn vrouw heeft geschreven. Iedereen neemt een bloem mee. Op haar rieten mand ontstaat een bloemenzee. Na de bijeenkomst in de aula dragen we haar naar haar graf. Het is de eerste mooie dag van dit jaar en dat helpt een beetje bij het enorme verdriet dat W. heeft om het verlies van zijn maatje waarmee hij 40 jaar samen was.